Zoeken

Schijn en werkelijkheid. Gustave Caillebotte, de waarheid en het vue instantané

Erik de la Porte
3 okt 2017
5 minuten om te lezen

GUSTAVE EN DE VUE INSTANTANÉ

Gustave Caillebotte. 19e eeuw, kunstenaar, schilder, meester van de realistische stijl. Een geweldenaar in het uitbeelden van interieurs, van huiselijke scènes, maar toch vooral van stadsaangezichten van het gerenoveerde Parijs . Gustave Caillebotte, de l'artiste parisien, afgestudeerd in de rechten, ingenieur en soldaat die heeft gevochten in de Frans Duitse oorlog. Wie was hij en wat heeft hij betekend?

Ik houd van de werken van Caillebotte omdat ze me tot nadenken stemmen. De wereld zien door de ogen van een ontdekker. Ik houd ervan om me in te beelden hoe dat moest zijn geweest. Een grote kunstenaar in het nog grotere Parijs dat op dat moment misschien wel het centrum van de wereld was. En daarom maak ik nu zelf een vue instantané zoals hij dat toen moest hebben gedaan. Omdat ik een dromer ben, omdat ik houd van mijmeren over mooie verhalen. Momentopnames maken. Van het leven. Van het leven in het leven. In dit geval van een knappe en welgestelde jongeman met een palet in zijn ene hand en een kwast in de andere. Een verschijning waar je niet omheen kan. En in mijn visioen laat ik hem met een schuin oog kijken naar de vorderingen op zijn doek. Een zicht op een boom van bovenaf, een opvallend perspectief en al zeker voor die

tijd. En terwijl het oog van de meester zijn eigen werk keurend beschouwd, steekt zijn collega en vriend Edgar Degas zijn hoofd door de deur van het atelier. Hij prijst hem om de moedige thematiek; de burgerij op straat. Gustave knikt kort, tekenend voor als hij niet gestoord wil worden. Werk neemt al zijn tijd in beslag dus hij heeft geen tijd voor korte bezoekjes. Degas begrijpt hem en verdwijnt stilletjes naar de gang. En ik? Ik laat mijn beeld vervliegen omdat een vue instantané nou eenmaal niet langer dan een moment beslaat. Het moment is voorbij. Zo is het goed.

Gustave Caillebotte was niet enkel een kunstenaar, hij was een visionair. Nadat hij heeft gevochten in de Frans

Duitse oorlog, liet hij zijn ingenieursdromen en de wetboeken los en begon hij serieus met schilderen. Met succes want zijn talent bleef niet onopgemerkt, hij werd zelfs toegelaten tot de toonaangevende Ecole des Beaux-Arts. Niet dat hij daar veel tijd heeft doorbracht, want al snel sloot Gustave vriendschap met impressionistische kunstenaars als Giuseppe de Nittis of de wat bekendere Edgar Degas. Schilders die zich af hadden gekeerd van de academische kunst van de Franse Ecole. Voor hun nieuwe stijl en thema’s hadden zij de conservatieve Academie niet langer meer nodig. Zij regelden hun eigen exposities in de zogenaamde salons.

Als kunstenaar van de bourgeoisie was Gustave geïnteresseerd in hoe de mensen zich bewogen in de nieuwe stedelijke ruimte van Parijs. Zo heeft hij de prachtige pleinen gebouwen en boulevards van de stedenbouwkundige Georges-Eugène Haussmann uitgebeeld, en daarin is vooral het gebruik van het perspectief opvallend. Gustave Caillebotte was erg nieuwsgierig naar het 'nieuwe zien'. Kijken van bovenaf, de close-up en fragmentatie of het schuin genomen standpunt. Deze pionier durfde zijn nieuwe ideeën uit te dragen en is daarmee één van de belangrijkste grondleggers van het modernisme in de kunst van de twintigste eeuw.

EEN SCENE UIT MIJN NIEUWE BOEK, 'GETELD, GEWOGEN, GEBROKEN', WAARIN HET VUE INSTANTANÉ CENTRAAL STAAT

‘Wat is een vue instantané?’ Ik had mijn moeder vragend aangekeken en daar moest ze om lachen. ‘Een vue instantané jongen, is een opname met zeer korte belichtingstijd, zodat van een gekunstelde situatie geen sprake kan zijn.’ Ze wreef met haar hand over m’n hoofd en ik kroop dichter tegen haar aan. ‘Is de voorstelling die we zien in scene gezet, of is het een toneel van een toevallige ontmoeting?’ Ze liet me door die uitleg niet alleen achter met een vraag, maar ook nog met verwondering. Gelukkig doorzag ze het hiaat in mijn gedachte. ‘Vraag je altijd, maar dan ook altijd af of dat wat je ziet een de werkelijkheid betreft, of dat het een verbeelding daarvan is.’ Ik knikte. Het was de eerste keer dat ik begreep dat het ook schijn kon zijn die de waarheid bepaalde.

GUSTAVE, EN DE WERKELIJKHEID DIE DE WAARHEID KAN BEPALEN

In de negentiende eeuw diende zich een nieuw fenomeen aan, de straatfotografie. Deze moderne vorm van fotograferen, die vooral in Parijs een vogelvlucht nam, kan niet los worden gezien van de ontwikkeling van de momentopname die de kijk op kunst een wending heeft gegeven. De momentopname is een opname waarbij de belichtingstijd minder dan een seconde bedraagt. Dat betekende dat de foto niet enkel meer werd gebruikt voor geënsceneerde voorstellingen, zoals dat gebruikelijk was, maar dat er ook ‘rake shots’ werden genomen. Het toeval vastgelegd op de gevoelige plaat, wat was er nog mooier? Wachten op de perfecte beweging en het perfecte licht die culmineerden in het perfecte moment. Zo werd de zogenaamde vue instantané geboren. Verschillende straten, monumenten en pleinen werden ‘raak’ gefotografeerd, en dat leverde beelden op die men nog niet eerder zag.

Die momentopnames lieten zich niet ketenen door de barrières van de fotografie en het waren juist de impressionistische schilders die probeerden om dát moment in hun schilderijen vast te leggen. Natuurlijk werden zij geïnspireerd door de fotografie. In het werk van Gustave Caillebotte valt bijvoorbeeld het gebruik van bijzondere perspectieven op. Hij pioneerde en experimenteerde met de typische stijlmiddelen die je bij de fotografie vaak ziet. Een bovenaanzicht, close-ups en toevallige momenten die in een grote stad als Parijs banaal lijken, maar wanneer uitgelicht, dat allerminst blijken te zijn. Een voorbeeld daarvan is het stel dat onder een paraplu door de regenachtige straten van de Franse hoofdstad flaneert.

INSPIRATIE DOOR DE MAGIE VAN DE ALLEDAAGSHEID

Maar is de alledaagsheid niet juist een mooi gegeven? En is het niet juist heel mooi wanneer een medium als de kunst wordt ingezet om die platitude zichtbaar te maken? Je kunt je namelijk afvragen of kunst een taal is of een verbeelding van de werkelijkheid, want hoe moeten we anders de veelvoorkomende gestileerde werken beschouwen waarin sterke overdrijvingen of abstracties een weergave van een realiteit proberen weer te geven?

Gustave Caillebotte heeft mij geïnspireerd. Net als de andere impressionisten die op zoek waren naar dat ene juiste en beslissende moment, probeer ik dat ook. In mijn eerste roman, GETELD, GEWOGEN GEBROKEN, maar ook in mijn korte verhalen, probeer ik een brug te slaan tussen die alledaagsheid en de kunst, omdat ik denk dat ze elkaar en daarmee ons kunnen helpen. Vertrouwelijkheid gekoppeld aan de kunst met de grote K, en waarom niet? Ik denk dat ze elkaar verder kunnen brengen, nieuwe inzichten kunnen geven, en gekoppeld of vermengd een bepaald vergenoegend gevoel op kunnen roepen. Een mooi leven is een rijk leven, en is een leven niet rijker wanneer de schoonheid een kans krijgt om een rol te spelen in ons geregelde bestaan, zelfs wanneer die esthetiek in scene is gezet? Die vraag laat ik aan jou, al hoop ik je te inspireren bij het vinden van een antwoord.

Mijn naam is Erik de la Porte. Ik schrijf boeken, korte verhalen en blogs. In mijn volgende blog vertel ik meer over de vue instantané, de aangrenzende fotografie en het impressionisme. Daarin zal het werk van de fotograaf Jeff Wall en de schilder Eduard Manet centraal staan. Vind je dit blog leuk en wil je op de hoogte blijven van wat ik schrijf, houd mijn site dan in de gaten of volg me op facebook!

Kijk ook eens op Telefoonhoesjestore.nl, een webwinkel die is gespecialiseerd in verschillende maten, designs en kleuren tablethoezen en accessoires voor zowat bijna elke telefoon zoals smartphonehoesjes, bijvoorbeeld voor een hoesje voor de iPhone 8. Ook met mooie kunstprints.